कोकणातील रामक्षेत्र अशी ओळख असलेल्या संगमेश्वर (जि. रत्नागिरी) गावातील सप्तेश्वर मंदिर महाराष्ट्रातील प्राचीन शिवमंदिरांपैकी एक आहे. घनदाट देवराईत स्वयंभू महादेवाचे स्थान आहे. सप्तेश्वराचे स्थान मध्ययुगीन काळातील प्राचीन जलव्यवस्थापनाचा उत्तम नमुना आहे. येथील निरव शांततेचा अनुभव घेण्यासाठी व येथील जलव्यवस्थापन पाहण्यासाठी अनेक भाविक व पर्यटक येथे येत असतात. येथील मुख्य आकर्षण असलेल्या एका कुंडात सात झऱ्यांचे पाणी एकत्र होऊन येते, त्यामुळे या स्थानावर असलेल्या मंदिराला सप्तेश्वर मंदिर असे म्हटले जाते.
अलकनंदा, वरुणा व शास्त्री नदीच्या संगमाचे ठिकाण असलेले संगमेश्वर हे प्राचीन मंदिरांचा समूह असलेले शहर म्हणून ओळखले जाते. येथील अनेक प्राचीन मंदिरे आजही आपले अस्तित्व टिकवून आहेत. त्यापैकीच एक असलेले हे सप्तेश्वर मंदिर बाराव्या शतकात शिलाहार राजवटीत वाकाटक राजांनी बांधल्याचा उल्लेख आहे. सात प्रवाहांचा स्वामी म्हणजेच देव सप्तेश्वर, अशी या स्थानाची ओळख आहे.
प्राचीन काळी कसबा संगमेश्वर क्षेत्राच्या आठ दिशांना कमलजा, गोष्पद, अगस्ती म्हणजेच सप्तेश्वर, गौतमी, एकवीरा, वरुण, मल्हारी मय आणि गौरी अशी आठ तीर्थे होती. त्यापैकी गौतमी तीर्थाचे पाणी प्राशन केल्यास माणूस मृत्यूनंतर ब्रह्मलोकात जातो, अशी श्रद्धा आहे. दक्षिणेकडील सप्तेश्वर तीर्थही पवित्र समजले जाते. कर्णराजाच्या दरबारातील कविराज शेषाने लिहिलेल्या ‘संगमेश्वर माहात्म्य’ या ग्रंथात या मंदिरांचे वर्णन असून त्यात सप्तेश्वराच्या श्रेष्ठत्वाचाही उल्लेख आहे.
संगमेश्वरमधून कसब्याकडे जाताना पुढे असलेल्या धन्वंतरी रुग्णालयासमोरील उजवीकडील रस्ता या मंदिराकडे जातो. पुढे हिरव्यागार वृक्षांच्या छायेत असलेल्या घाटसदृश्य रस्त्याने मंदिरापर्यंत पोहोचता येते. मंदिराजवळ छोटा ओढा असून त्यावरील बंधारा ओलांडल्यावर मंदिराच्या आवारात प्रवेश होतो. या मंदिराला जांभ्या दगडाचा तट आहे. मंदिर परिसरात निरव शांततेचा अनुभव घेता येतो. मंदिरासमोर दगडी दीपस्तंभ आणि तुळशी 
वृंदावन आहे. तुळशी वृंदावनात नंदीची छोटी दगडी मूर्ती आहे.
पश्चिमाभिमुख असलेल्या या मंदिराची रचना सभामंडप, अंतराळ आणि गर्भगृह अशी आहे. सभामंडप हा अर्धमंडप स्वरूपाचा असून त्यामध्ये बाजूने दोन ते अडीच फूट उंचीची दगडी बाके आहेत. सभामंडपाच्या मध्यभागी अखंड दगडातील नंदीची मूर्ती आहे. अंतराळाच्या द्वारशाखेवर ललाटबिंबावर गणेशाची छोटी मूर्ती आहे. द्वारशाखेजवळील खांबांवर घोड्यांच्या मुखांची दोन शिल्पे आहेत. अंतराळात उजवीकडील एका देवडीत गणेशमूर्ती आहे. गर्भगृहात अखंड पाषाणातील सप्तेश्वराची पिंडी आहे. या पिंडीत शिवलिंग नाही पण त्या जागेवर एक फूट खोल व एक फूट व्यास असलेला खोलगट भाग आहे. त्यामध्ये चार ते पाच छोटे दगडी उंचवटे असून त्यात कायम पाणी असते. येथील एका कोनाड्यात पार्वतीची दगडी मूर्ती आहे. येथील नियमांनुसार या गर्भगृहात महिलांना प्रवेश करता येत नाही. या मंदिराला लागूनच वैजनाथाचे एक लहान मंदिरही आहे.
मंदिराजवळ असलेली दोन कुंडे, त्यामागे चिऱ्याच्या दगडांमधील भक्कम सात कमानी असलेल्या कोठ्या (खोल्या) आणि येथील जलव्यवस्थापन हे प्राचीन स्थापत्यकलेचे उत्तम उदाहरण आहे. येथील बांधकामावर इस्लामिक स्थापत्याचा प्रभाव दिसतो. सातपैकी दोन कमानी आकाराने मोठ्या आहेत. कमानींच्या भिंतींवर वृक्ष–वेलींचे नक्षीकाम, कमळ, शलभ, व्यालांची (काल्पनिक प्राणी) शिल्पे कोरलेली आहेत. कमानींवर खणही कोरलेले आहेत. त्यामध्ये प्राचीनकाळी पणत्या पेटवल्या जात असत. या कमानी तसेच कोठ्यांच्या बांधकामासाठी चुन्याचा वापर करण्यात आला आहे. तो मळण्यासाठी वापरण्यात आलेले दगडी जातेही मंदिराच्या आवारात आहे. या कोठ्यांमध्ये दोन दगडी शिवपिंडी आहेत.
येथील डोंगरावर अलकनंदा नदीचा उगम होतो. तिचे पाणी सात झऱ्यांमार्फत मंदिराच्या मागील भागात येते. या झऱ्यांचे पाणी इंग्रजी टी (T) आकार आणि काटकोनात रचना केलेल्या पाटांमार्गे एकत्र करून पन्हळींमार्गे कोठ्यांच्या मध्यमागी असलेल्या पाटामध्ये येते. तेथून ते पाणी कोठ्यांच्या बाहेर असलेल्या छोट्या कुंडात येते. या पाण्याचा वापर पिण्यासाठी व येथील पूजाविधीसाठी केला जातो. हे पाणी नंतर बहुमुखी शिवलिंगावरील गोमुखातून ३० फूट लांबी–रुंदी असलेल्या मोठ्या कुंडामध्ये येते. या कुंडात मोठ्या संख्येने निवळ्या (गवळणी, छोटे मासे) आहेत. निवळ्या असलेले जलस्थान नेहमीच स्वच्छ असते, असे मानले जाते. या कुंडात उतरण्यासाठी चारही बाजूंनी दगडी पायऱ्या अहेत. हे कुंड भरल्यावर त्यातील पाणी जमिनीखालून शेजारी असलेल्या दुसऱ्या कुंडामध्ये जाते व तेथून हा प्रवाह नदीला मिळतो. या दोन्ही कुंडांचे बांधकाम जांभ्या दगडांचे आहे.
एका नोंदीनुसार, छत्रपती शिवाजी महाराजांनी सप्तेश्वर मंदिरात रामायण सांगण्यासाठी रामचंद्र भट बिन केशवभट पंडित यांच्या आजोबांना कोंडकुळे, विसून, केवळे, फणसोप, तुरव व परचुरी ही गावे इनाम दिली होती. भोगीच्या दिवशी म्हणजेच संक्रांतीला या मंदिरात यात्रा भरते. यादिवशी येथील कुंडामधील पाणी घागरीने गायमुखावर घालण्याची प्रथा आहे. महाशिवरात्र उत्सवही येथे मोठ्या प्रमाणावर साजरा होतो. यावेळी हजारो भाविक सप्तेश्वराच्या दर्शनासाठी येतात. मंदिराजवळील एका छोट्या टेकडीवर हनुमानाचे मंदिर आहे. सप्तेश्वराच्या दर्शनासाठी आलेले भाविक आवर्जून हनुमानाचेही दर्शन घेतात.
